وجوب زکات فطره و شرایط آن

وجوب زکات فطره و شرایط آن

پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان; یعنى در شب عید فطر, افرادى که داراى شرایط باشند, باید زکاتى بپردازند که مقدار و موارد مصرف آن خواهد آمد. این زکات به نام زکات فطره خوانده مى شود.

افرادى که در شب عید فطر داراى این شرایط باشند زکات فطره بر آنها واجب است :

1- بالغ باشد.

2- عاقل باشد.

3- بندهء کسى نباشد.

4- فقیر نباشد(1).

فردى که داراى شرایط فوق باشد باید زکات خود و کسانى که در مغرب شب عید فطر نان خور او هستند را بپردازد, کوچک باشند یا بزرگ , مسلمان باشند یا کافر, خرج آنان بر او واجب باشد یا نه , در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر (یعنى حتى اگر فرزند او که نان خور اوست به مسافرت رفته باشد باید زکات او را بدهد) و همچنین مهمانى که با رضایت او پیش از غروب شب عید فطر وارد خانه اش شده باشد, باید زکات او را بدهد.(2)

مقدار زکات فطره : هر نفرى یک صاع که تقریباً 3کیلو است .(3)

جنس زکات فطره : گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها(4).

وقت وجوب زکات فطره : شب عید فطر.(5)

وقت پرداخت زکات فطره : از شب عید تا ظهر روز عید فطر و بهتر آن است که در روز عید بدهد و اگر نماز عید مى خواند بنابر احتیاط واجب قبل از نماز عید بپردازد.(6)

مصرف زکات فطره : همان مصرف زکات مال است , گر چه احتیاط مستحب آن است که فقط به فقراى مؤمن واطفان آنها و به مساکین بدهد.(7)

---

1 - توضیح المسائل , م 1991

2 - توضیح المسائل , م 1991و 1995

3 - توضیح المسائل , م 1991

4 - همان .

5- تحریر الوسیله , ج 1ص 348

6 - تحریر الوسیله , ج 1ص 348 توضیح المسائل , م 2029

7 - توضیح المسائل , م 2014

 

احکام زکات فطره

(مساله 1991) کسیکه موقع غروب یعنى قبل از غروب شب عید فطر گرچه بچند لحظه باشد بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده کس دیگر نیست، باید براى خودش و کسانیکه نان‏خور او هستند، هر نفرى یک صاع که تقریبا 3 کیلوگرم است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج‏یا ذرت و مانند اینها بمستحق بدهد و اگر پول یکى از اینها را هم بدهد کافى است.

(مساله 1992) کسیکه مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسى هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطرة بر او واجب نیست.

(مساله 1993) انسان باید فطره کسانى را که در غروب شب عید فطر نان‏خور او حساب مى‏شوند بدهد: کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود باشند یا شهر دیگر.

(مساله 1994) اگر کسى را که نان‏خور او است و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خود را بدهد، چنانچه اطمینان داشته باشد که فطره را مى‏دهد، لازم نیست‏خودش فطره او را بدهد.

(مساله 1995) فطره مهمانى که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و نان‏خور او حساب مى‏شود، بر او واجب است.

(مساله 1996) فطره مهمانى که پیش از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد مى‏شود در صورتیکه نان‏خور او حساب شود واجب است و همچنین است فطره کسیکه انسان را مجبور کرده‏اند که خرجى او را بدهد.

(مساله 1997) فطره مهمانى که بعد از غروب شب عید فطر وارد مى‏شود، بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.

(مساله 1998) اگر کسى موقع غروب شب عید فطر دیوانه یا بیهوش باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.

(مساله 1999) اگر پیش از غروب بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنى شود، در صورتیکه شرائط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.

(مساله 2000) کسیکه موقع غروب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرطهاى واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است زکات فطره را بدهد.

(مساله 2001) کافرى که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست. ولى مسلمانى که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.

(مساله 2002) کسیکه فقط به اندازه یک صاع که تقریبا سه کیلو است گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و چنانچه عیالاتى داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد میتواند بقصد فطره، آن یک صاع را بیکى از عیالاتش بدهد و او هم بهمین قصد بدیگرى بدهد، و همچنین تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزى را که مى‏گیرد بکسى بدهد که از خودشان نباشد. و اگر یکى از آنها صغیر باشد، ولى او بجاى او مى‏گیرد و احتیاط آنست چیزى را که براى صغیر گرفته بکسى ندهد.

(مساله 2003) اگر بعد از غروب شب عید فطر بچه‏دار شود، یا کسى نان‏خور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد. اگر چه مستحب است فطره کسانى را که بعد از غروب تا پیش از ظهر روز عید نان‏خور او حساب مى‏شوند بدهد.

(مساله 2004) اگر انسان نان‏خور کسى باشد و پیش از غروب نان‏خور کس دیگر شود، فطره او بر کسیکه نان‏خور او شده واجب است مثلا اگر دختر پیش از غروب بخانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.

(مساله 2005) کسیکه دیگرى باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد.

(مساله 2006) اگر فطره انسان بر کسى واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمى‏شود.

(مساله 2007) اگر کسى که فطره او بر دیگرى واجب است‏خودش فطره را بدهد، از کسیکه فطره بر او واجب شده ساقط نمى‏شود.

(مساله 2008) زنى که شوهرش مخارج او را نمى‏دهد، چنانچه نان‏خور کس دیگر باشد، فطره‏اش بر آنکس واجب است. و اگر نان‏خور کس دیگر نیست، در صورتیکه فقیر نباشد، باید فطره خود را بدهد.

(مساله 2009) کسى که سید نیست نمى‏تواند بسید فطره بدهد حتى اگر سیدى نان‏خور او باشد، نمى‏تواند فطره او را بسید دیگر بدهد.

(مساله 2010) فطره طفلى که از مادر یا دایه شیر مى‏خورد، بر کسى است که مخارج مادر یا دایه را مى‏دهد. ولى اگر مادر یا دایه مخارج خود را از مال طفل بر میدارد فطره طفل بر کسى واجب نیست.

(مساله 2011) انسان اگر چه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.

(مساله 2012) اگر انسان کسى را اجیر نماید و شرط کند که مخارج او را بدهد در صورتیکه بشرط خود عمل کند و نان‏خور او حساب شود باید فطره او را هم بدهد ولى چنانچه شرط کند که مقدار مخارج او را بدهد و مثلا پولى براى مخارجش بدهد، دادن فطره او واجب نیست.

(مساله 2013) اگر کسى بعد از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولى اگر پیش از غروب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.

 

مصرف زکات فطره

(مساله 2014) اگر زکات فطره را به یکى از هشت مصرفى که سابقا براى زکات مال گفته شد برسانند کافیست. ولى احتیاط مستحب آنست که فقط بفقراى شیعه بدهد.

(مساله 2015) اگر طفل شیعه‏اى فقیر باشد، انسان مى‏تواند فطره را به مصرف او برساند، یا بواسطه دادن به ولى طفل، ملک طفل نماید.

(مساله 2016) فقیریکه فطره باو مى‏دهند، لازم نیست عادل باشد ولى احتیاط واجب آنستکه به شرابخوار و کسیکه آشکارا معصیت کبیره مى‏کند فطره ندهد.

(مساله 2017) بکسیکه فطره را در معصیت مصرف مى‏کند نباید فطره بدهند.

(مساله 2018) احتیاط واجب آنست که به یک فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع که تقریبا سه کیلو است فطره ندهند.

(مساله 2019) اگر از جنسى که قیمتش دو برابر قیمت معمولى آن است مثلا از گندمى که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولى است، نصف صاع که معناى آن در مساله پیش گفته شد بدهد کافى نیست. و اگر آنرا بقصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.

(مساله 2020) انسان نمى‏تواند نصف صاع را از یک جنس مثلا گندم و نصف دیگر را از جنس دیگر مثلا جو بدهد. و اگر آن را بقصد قیمت فطره بدهد اشکال دارد.

(مساله 2021) مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم دارد و بعد همسایگان فقیر را، بعد اهل علم فقیر را، ولى اگر دیگران از جهتى برترى داشته باشند، مستحب است آنها را مقدم بدارد.

(مساله 2022) اگر انسان بخیال اینکه کسى فقیر است‏باو فطره بدهد و بعد بفهمد که فقیر نبوده چنانچه مالى راکه باو داده از بین نرفته باشد، مى‏تواند پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر نتواند بگیرد باید از مال خودش فطره بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتیکه گیرنده فطره مى‏دانسته با احتمال میداده آنچه را گرفته فطره است، باید عوض آنرا بدهد و الا، دادن عوض بر او واجب نیست و انسان باید دوباره فطره را بدهد.

(مساله 2023) اگر کسى بگوید فقیرم، نمى‏شود به او فطره داد، مگر آنکه اطمینان پیدا کند یا از ظاهر حالش گمان پیدا شود که فقیر است‏یا انسان بداند که قبلا فقیر بوده است.

 

مسائل متفرقه زکات فطره

 (مساله 2024) انسان باید زکات فطره را بقصد قربت‏یعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعیکه آن را مى‏دهد، نیت دادن فطره نماید.

(مساله 2025) اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست و احتیاط واجب آن است که در ماه رمضان هم فطره ندهد. ولى اگر پیش از رمضان یا در ماه رمضان بفقیر قرض دهد و بعد از آنکه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب کند مانعى ندارد.

(مساله 2026) گندم یا چیز دیگرى را که براى فطره مى‏دهد، باید به جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، یا اگر مخلوط است چیزیکه مخلوط شده بقدرى کم باشد که قابل اعتنا نباشد و اگر بیش از اینمقدار باشد در صورتى صحیح است که خالص آن بیک صاع برسد ولى اگر مثلا یک صاع گندم بچندین من خاک مخلوط باشد که خالص کردن آن خرج یا کار بیشتر از متعارف دارد، دادن آن کافى نیست.

(مساله 2027) اگر فطره را از چیز معیوب بدهد کافى نیست. ولى اگر جائى باشد که خوراک غالب آنها معیوب است اشکال ندارد.

(مساله 2028) کسیکه فطره چند نفر را مى‏دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و اگر مثلا فطره بعضى را گندم و فطره بعض دیگر را جو بدهد کافیست.

(مساله 2029) کسیکه نماز عید فطر مى‏خواند، بنا بر احتیاط واجب باید فطره را پیش از نماز عید بدهد. ولى اگر نماز عید نمى‏خواند، میتواند دادن فطره را تا ظهر تاخیر بیندازد.

(مساله 2030) اگر به نیت فطره مقدارى از مال خود را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید بمستحق ندهد، احتیاط واجب آنست که هر وقت آنرا مى‏دهد نیت فطره نماید.

(مساله 2031) اگر موقعى که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، احتیاط واجب آنستکه بعدا بدون اینکه نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.

(مساله 2032) اگر فطره را کنار بگذارد، نمى‏تواند آنرا براى خودش بردارد و مالى دیگر را براى فطره بگذارد.

(مساله 2033) اگر انسان مالى داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، چنانچه فطره را ندهد و نیت کند که مقدارى از آن مال براى فطره باشد اشکال دارد.

(مساله 2034) اگر مالى را که براى فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه دسترس بفقیر داشته و دادن فطره را بتاخیر انداخته، باید عوض آنرا بدهد و اگر دسترس بفقیر نداشته ضامن نیست، مگر آنکه در نگهدارى آن کوتاهى کرده باشد.

(مساله 2035) اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آنست که فطره را بجاى دیگر نبرد، و اگر بجاى دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آنرا بدهد.